Ücretle çalışan,
özel ve müşterek olmak üzere iki kısma ayrılır.
a- Özel ücretle
çalışan; belirli bir tek kişi için ya da birden çok kişi
için tahsis edilerek geçici bir iş yapan kişidir. Yani o,
sadece ücretle çalıştırana tahsis edilir. Onun, kiralama
süresi boyunca başkası için çalışması engellenir.
Dolayısıyla bir ya da daha fazla kişi, süre belirleyerek
özel olarak kendilerine yemek pişirmek için bir aşçı
kiralarlarsa, o aşçı özel ücretle çalışan olur.
b- Müşterek ücretle
çalışan; bir
kişi için emanet edilmeyen bir iş yapan ya da ona tahsis
kılma şartı olmaksızın geçici bir iş yapan, yani ücretle
çalıştırana tahsis olmamış kimsedir. Bilakis onun, o ücretle
çalıştırandan başkasına çalışması caiz olur. Dolayısıyla
senden başkasına çalışmamasını şart koşmamaksızın mobilya
için bir döşemeci kiraladığında, ister senin evinde olsun
ister kendi yerinde olsun, ister çalışma süresi belirlenmiş
olsun ister olmasın, o müşterek ücretle çalışandır.
Özel ücretle çalışan,
belirlenen süre içerisinde sorumlu kılındığı hususu gücü
nispetinde yerine getirmek için kendisini işe vermesi ile
birlikte ücreti hak eder. İster o işi yapmış olsun ister
yapmamış olsun fark etmez. Onun ücreti hak edişi, işe göre
değil süreye göre olur. Onun için onu, kiralama
süresinde kendisini ücretle çalıştırandan başkasına iş
yapması caiz olmaz. Başkasına çalışırsa, çalıştığı kadarı
ücretten kesilir.
Müşterek ücretle
çalışan,
işin kendisine binaen ücreti hak eder. Terzi,
marangoz, boyacı, tuzcu v.b. gibi. Onun ücreti hak edişi,
süreye göre değil işe göre olur.
Tazmin/garanti
sorumluluğu bakımından özel ücretle çalışan ile müşterek
ücretle çalışan arasındaki fark şudur:
- Özel ücretle çalışan,
emindir/kendisine emanet edilendir. Dolayısıyla kasıt,
gevşek davranma ve ihmal olmaksızın elindeki şey, yok olur
ya da hasar görürse, onu tazmin etmez.
- Müşterek ücretle
çalışan ise, o şey ya onun fiili ile yok olur/hasar görür ya
da değil. Eğer onun fiili ile hasar görmüşse tazmin eder. Bu
hasar görüş ister kasıtlı olsun ister olmasın fark etmez. O
şey onun fiilinden başkası ile yok olmuş ise bakılır; eğer
o, tedbir alınması mümkün olmayan hususlardan ise tazmin
etmez. Eğer o, hakkında tedbir alınması mümkün olan
hususlardan olup da tedbir alınmamışsa tazmin eder.
Zira özel ücretle
çalışanın, çalışmakta olduğu şey her ne kadar elinin altında
olsa da, ücretle çalıştıranın tasarrufu altındadır,
çalışanın değil. Bundan dolayı, onun eli, emanet eli
olmaktadır. Müşterek/genel ücretle çalışan ise böyle
değildir. Zira onun çalışmakta olduğu şey, bizzat onun
tasarrufu altındadır, yani ücretle çalışanın tasarrufu
altındadır, ücretle çalıştıranın tasarrufu altında değil.
Onun için eli emanet eli olmaz, bilakis tasarruf edenin eli
olur.
Ücreti hak etmeleri
bakımından ikisi arasındaki fark ise şudur:
- Özel ücretle çalışan
kimse, kiralama süresinde iş yerinde bulunduğunda ücreti hak
eder. Bilfiil çalışması şart koşulmaz.
- Müşterek ücretle
çalışan ise, ancak iş ile ücreti hak eder.
Özel ücretli için
kiralama süresi, ya sözleşmede belirlenmiş olur ya da
belirlenmemiş olur. Belirlenmemiş ise, sürenin belirsiz
oluşundan dolayı sözleşme fasid olur. Dolayısıyla sözleşme
yapanlardan her birisi istediği herhangi bir vakitte
sözleşmeyi feshetme hakkına sahiptir. Ücretle çalışan ise,
hizmeti süresince uygun ücret alma hakkında sahiptir. Süre,
sözleşmede belirlenmiş olup da ücretle çalıştıran; hasta
olması ya da işi yapmaktan aciz olması gibi feshetmeyi
gerektiren bir kusur ücretle çalışanda olmadığı halde ve
başka bir mazeret de olmadığı halde, o belirlenen süre
dolmadan önce kiralama sözleşmesini feshederse, ücretle
çalıştıranın, ücretle çalışana süresinin tamamının ücretini
ödemesi gerekir. Ücretle çalışan ister hizmetçi olsun, ister
çiftçi olsun fark etmez. Fakat kiralama sözleşmesini,
feshetmeyi gerektiren bir kusurun ücretle çalışanda ortaya
çıkmasından ya da mazeretten dolayı feshederse, ona ancak
kiralama sözleşmesinin feshedildiği vakte kadar ücret öder. |
